Różański - Niepokalanek – Vitex agnus-castus raz jeszcze, nowe spojrzenie na roślinę.

[DajanaG]

Niepokalanek – Vitex agnus-castus raz jeszcze, nowe spojrzenie na roślinę.

O niepokalanku – Vitex agnus-castus L. pisałem w 2010 roku: https://rozanski.li/?p=2013

Postęp wiedzy na temat niepokalanka jest coraz większy, dlatego dzisiaj dopiszę nieco informacji o tej cennej roślinie.

Powszechnie stosowanym surowcem są owoce niepokalanka – Fructus Agni casti. Nalewki z owoców najlepiej sporządzać na świeżo, bowiem suszenie powoduje znaczne straty. Polecam również liście, ponieważ też zawierają składniki lecznicze – Folium Agni casti. Szczególnie wartościowe są całe wierzchołki pędów z liśćmi i owocostanami, ścinane w naszym klimacie jesienią. Nie tracimy rośliny, bo i tak większa część nadziemnych i młodych pędów niepokalanka wymarza podczas zimy. Wiosną liście i nowe pędy boczne rozwijają się w dolnych częściach krzewu. Ważne jest okrywanie niepokalanka na zimę.

Vitex agnus castus L. (niem./szwajc.: Mönchspfeffer, Keuschbaum, Müllen, Abrahams-strauch; ang. Chastee-tree, Monk’s pepper) należy do rodziny werbenowatych – Verbenaceae. Owoce niepokalnka za granicą występują pod nazwami: Baccae Agni casti (łac.), Semen Agni casti (łac.), Fructus Agni casti (łac.), Keuschlammfrüchte (niem.), Agnus castus fruit (ang.) Chasteberry (ang.), Fruit de gettilier (franc.), agneau chaste (franc.).

Niepokalanek to roślina rejonu Morza Śródziemnego, po zachodnią Azję, ponadto rozpowszechniona w Północnych Indiach, w Albanii i Maroko. Naturalizowany w Ameryce (Florida, Georgia, Misissippi, Alabama, Louisiana, Arkansas, Texas, Oklahoma (południowo-wschodnia).

W owocach znajduje się olejek eteryczny 0,5-1,22% (w liściach ok. 0,5%). Olejek zasobny jest w alfa- i beta-pinen (39-40%), 1,8- cyneol (ok. 4-45%), limonen (ok. 14-15%), sabinen (od 2 do 44%), farnsezen (E-beta) – 5-12%, beta-kariofilen (1-6%), octan bornylu, octan alfa-terpinylu. Zarówno w owocach, jak i zielu występują glikozydy irydoidowe, wrażliwe na światło i tlen – ok. 1 % (aukubina, agnuzyd 0,01-0,4%, kwas mussanenozydowy, agnuskastozyd A, B, C; flawonoidy 0,05-0,08% (apigenina, 6-C-glukozylo-luteolina (=izoorientyna), metyloeter kwercetagetyny, 6-hydroksykempferol, kwercetagetyn-3,6,7,4’-tetrametyloether (=kastycyna) – 0,02-0,21%, chryzosplenol D, penduletyna; kwasy fenolowe (para-hydroksybenzoesowy – 0,01-0,06%), garbniki (zależnie od fazy rozwoju od 1,5 do 14%). W kwiatach występują ketosteroidy (progesteron, 17-alfa-hydroksyprogesteron, testosteron, epitestosteron; w liściach występuje androstenedion. Ważnymi składnikami czynnymi niepokalanka (w owocach, liściach, kwiatach, korze) są diterpeny labdanowe: rotundifuran 0,04-0,30%), witeksylakton (0,02-0,17%), 6beta-7Beta-diacetoksy-13-hydroksylabda-8,14-dien, witetrifolina (vitetrifolin) D 0,02-0,10%; pochodne klerodanu (clerodan): cleroda-X,14-dien-13-ole, cleroda-1,3,14-trien-13-ole; alkaloidy labdanodwuterpenowe (vitexlaktam A).

 

W liściach niepokalanka znajduje się ok. 0,6% agnuzydu i 0,3% aukubiny. Zawartość olejku w liściach może wynosić nawet ok. 1 % (słoneczne stanowiska).

Wg British Pharmacopoeia 2013 r. oraz wg Farmakopei Europejskiej suche owoce niepokalanka Agnus Castus Fruit powinny zawierać minimum 0,08% kastycyny = casticin C19H18O8 o macie cząsteczkowej 374,3. Popiół max 5%.

Ekstrakt z niepokalanka stymuluje selektywnie receptory dopaminergiczne D2 w komórkach laktotropowych przysadki mózgowej (hypophysis) i w rezultacie hamuje wydzielanie (sekrecję) prolaktyny. Hormon laktogenny (prolaktyna) wytwarzany przez komórki laktotropowe wpływa pobudzająco na wzrost gruczołu mlekowego i na wydzielanie mleka (laktogenezę, laktację). Wpływa też na wytworzenie stereotypu zachowań macierzyńskich.

Hamując wydzielanie prolaktyny niepokalanek zmniejsza obrzęk i bolesność piersi. Stąd też niepokalanek jest polecany przy nadmiernym poziomie prolaktyny i mastodynii z tym związanej. Sprawdza się również napięciu przedmiesiączkowym, bowiem znosi objawy rozdrażnienia psychicznego. Ekstrakty z niepokalanka hamują uwalnianie prostaglandyn, histaminy i powstawanie wolnych rodników. Działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie i przeciwbólowo.

Zwiększa wydzielanie hormonu luteinizującego, który wpływa stymulująco u kobiet na owulację, wytwarzanie ciałka żółtego oraz na wytwarzanie progesteronu; a u mężczyzn na wytwarzanie i uwalnianie testosteronu przez komórki śródmiąższowe jądra. Niepokalanek hamuje uwalnianie i działanie FSH, czyli folitropiny (folikulostymuliny). FSH to hormon przysadki mózgowej (płat przedni), który pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych i wytwarzanie estrogenów, a u mężczyzn FSH działa stymulująco na komórki podporowe kanalików nasiennych i na spermatogenezę.

Niepokalanek hamuje rozwój bakterii, np. Bacillus cereus, Bacillus megaterium, Escherichia coli, Staphyllococcus aureus, ponadto działa fungistatycznie, np. wobec Candida albicans. Co ciekawe wykazano, iż niepokalanek hamuje TRH (tyreoliberynę), czyli hormon uwalniający tyreotropinę TSH.

Małe dawki niepokalanka pobudzają uwalnianie prolaktyny! Tylko duże dawki niepokalanka hamują uwalnianie prolaktyny! Stąd wynikają sprzeczne informacje literaturowe i różne efekty u pacjentów.

Składniki niepokalanka wpływają przeciwnowotworowo: rak jelita grubego, jajnika, szyjki macicy, płuc, żołądka.

Nie łączyć z lekami przeciwdopaminowymi. Niepokalanek zmienia działanie leków antykoncepcyjnych, stąd nie podawać ich jednocześnie.

Preparaty i dawki niskie:

Nalewka 1:5 na alkoholu 60-65% Tinctura Agni-casti 2-3 ml 2 razy dziennie.

Castagnus – tabletki (Herbapol Wrocław) 1 tab. zawiera 45 mg wyciągu suchego z niepokalanka, kosztuje około 30 zł; dawki oficjalne: w zależności od masy ciała – do 60 kg 1 tabl., powyżej 60 kg 2 tabl. dziennie.

Cyclodynon – tabl. powl. (Bionorica), 1 tabl. zawiera 40 mg wyciągu suchego z owoców niepokalanka, 30 tabl. w opakowaniu, cena ok. 41-42 zł; dawka oficjalna: 1 tabl. dziennie.

Wg monografii Komisji E nr 226 z 2 XII 1992 r. dobowa dawka wyciągów alkoholowo-wodnych powinna odpowiadać 30-40 mg surowca. Komisja E pozytywnie oceniła niepokalanek. Zakres stosowania: zaburzenia cyklu miesiączkowego, dolegliwości przedmenstruacyjne, bolesność sutków.

W dawkach powyższych niepokalanek nie nadaje się do leczenia hiperprolaktynemii.

Czas kuracji: przynajmniej 3 miesiące.

Preparaty i dawki wysokie:

Tinctura Agni-casti 1:5 na alkoholu 60-65% 10-15 ml 2 razy dziennie.

Napar – Infusum Agni-casti: 1 łyżkę liści lub 1 łyżkę płaską owoców świeżych lub suchych i rozdrobnionych zalać 200 ml wrzącej wody lub lepiej mleka; odstawić pod przykryciem na 20 minut, przecedzić. Pić po 1/2 szklanki 4 razy dziennie.

Wyciąg na winie: 100 g suchych i rozdrobnionych liści lub 100 g świeżych, albo suchych owoców, rozdrobnionych, zalać 700 ml wina czerwonego; odstawić na 1 miesiąc. Stosować 1 raz dziennie po kieliszku 100 ml. Stosować 2 tygodnie. Wznawiać co kwartał. Używać przy klimakterium, demencji, osłabieniu, miażdżycy.

Dawki ekstraktu suchego wysokie: 120-240 mg dziennie.

Działanie niepokalanka na układ hormonalny jest powolne, trwa miesiącami, stąd ważne regularne stosowanie preparatów. Niepokalanek nadaje się też do leczenia krótkotrwałego wielu chorób, np. zakażeń przewodu pokarmowego i układu oddechowego, nieżytu oskrzeli i gardła na tle infekcji i alergii; kaszlu, nerwicy żołądka, przeziębienia, anginy, gorączki, grypy, zaburzeń trawiennych, a nawet skąpomoczu i zaburzeń krążenia limfy. W postaci nalewki, naparu i syropu działa wykrztuśnie, osuszająco na drogi oddechowe, uspokajająco, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo i antyseptycznie. Nalewka i wyciąg na winie działają rozgrzewająco i wzmacniająco na serce, poprawiają krążenie mózgowe i w kończynach.

Niepokalanek w połączeniu z Sarsaparilla, Cyanotis arachnoides i Catalpą daje dobre efekty w leczeniu choroby Hashimoto. Najlepiej stosować wymienione zioła w postaci nalewki na alkoholu 60%. Można je połączyć w równych proporcjach, zalać alkoholem i zażywać po 10 ml 2 razy dziennie przez 1 miesiąc.