Różański - Zgrzyn – Rauvolfia w medycynie.

[DajanaG]

Zgrzyn – Rauvolfia w medycynie.

Zgrzyn wężowy – Rauvolfia (Rauwolfia) serpentina Bentham pochodzi z Azji (Indie, Indonezja, Sri Lanka, Pakistan). Jest krzewem dorastającym do 1 m wys., przy skaleczeniu wydzielającym mleczny sok. Ulistnienie równoległe lub okółkowe; liście jajowato-eliptyczne, zaostrzone, lśniące. Kwiaty zebrane w szczytowe baldachy, barwy białej lub różowej. Owocem jest ciemnoczerwony pestkowiec. Surowcem jest kłącze z korzeniami zgrzynu (Rhizoma et Radix Rauvolfiae). Należy do rodziny toinowatych – Apocynaceae. Do celów leczniczych uprawiany w Tajlandii i Indiach. W surowcu występują alkaloidy indolowe (1-2%), przy czym w lecznictwie dużą rolę odgrywa rezerpina = reserpinum = reserpine (0,15-0,2% w surowcu) i ajmalina = ajmalinum = ajmaline (ok. 0,1%). W kłączach z korzeniami Rauwolfia występuje około 60 alkaloidów

Alkaloidy indolowe rauwolfii (zgrzynu) znalazły zastosowanie w lecznictwie w postaci oczyszczonej: ajmalina, rezerpina. Są stosowane jako leki obniżające ciśnienie krwi, uspokajające i przeciwarytmiczne (ajmaline). Współcześnie straciły na znaczeniu, bowiem są podejrzane o właściwości rakotwórcze, ponadto w czystej formie wykazują wiele działań ubocznych (np. wywołują depresję. W niektórych krajach dąży się do ich wycofania. Już w latach 70. XX zaczęto ograniczać stosowanie rezerpiny w lecznictwie większości krajów.

Ajmalina C₂₀H₂₆N₂O₂ podawana jest dożylnie (powoli), w dawkach dobranych indywidualnie, przy kontroli EKG. Ma zastosowanie w warunkach klinicznych w leczeniu częstoskurczu przedsionkowo-komorowego, nadkomorowego i napadowego migotania przedsionków. Działa antyarytmicznie. Syntetyczną pochodną ajmaliny jest prajmalium również stosowana jako antiarrhythmicum (np. w postaci winianu doustnie).

Rezerpina C₃₃H₄₀N₂O₉ charakteryzuje się długotrwałym działaniem hipotensyjnym i neuroleptycznym. Rozszerza naczynia krwionośne, obniża poziom katecholamin w tkankach. Obniża ciepłotę ciała. Przenika do mleka w okresie laktacji i co ciekawe wzmaga wydzielanie mleka. Poprawia przepływ nerkowy. Jest używana w leczeniu nadciśnienia tętniczego w dawce 0,2-0,3 mg dziennie. Leczenie inicjujące rozpoczyna się od dawek górnych, potem w miarę poprawy, dawki obniża się do poziomu 0,1-0,2 mg dziennie. Dawka podtrzymująca 0,1 mg dziennie. Rezerpina daje dobre wyniki przy skojarzeniu z lekami moczopędnymi. Nie należy leku polecać osobom cierpiącym na nowotwór oraz z ryzykiem choroby nowotworowej (skłonności genetyczne, markery). Rezerpina wywołuje stopniowo narastający spadek ciśnienia krwi, daje przy tym objaw bradykardii (rzadkoskurczu). Wpływa też długotrwale uspokajająco i wywołuje zobojętnienie wobec wielu bodźców z otoczenia (efektem działania jest spadek poziomu noradrenaliny i serotoniny w mózgu). Po zażyciu szybko wchłania się do krwi, po czym jest wydzielana głównie z kałem (60%) w ciągu 7 dni. W dawce powyżej 0,5 mg dziennie dość często wywołuje zatrzymanie sodu i wody w organizmie oraz objawy depresji. Potęguje działanie alkoholu.

 

Terpenoidowy alkaloid indolowy ajmalicyna C₂₁H₂₄N₂O₃ (ajmalicine), występujący w barwinku Vinca rosea i korzeniu Rauvolfia, działa hipotensyjnie i poprawia krążenie krwi obwodowe oraz w mózgu. Ajmalicynę można uzyskać z serpentyny, występującej w zgrzynie. Serpentyna jest produktem utleniania ajmalicyny.

 

Dawki surowca sproszkowanego. W fitoterapii tradycyjnej stosowany jest zmielony surowiec. Najczęściej stosowane dawki: 250-300 mg 2 razy dziennie.

Alkaloidy są uzyskiwane nie tylko z Rauvolfia serpentina Benth., ale również z Rauvolfia tetraphylla Linne (krzew do 1 m wys., Ameryka Południowa) i Rauvolfia vomitoria Afzelius (drzewko dorastające do 9 m wys., w Afryce, Kongo).

Rauwolfiae Radix (Rauwolfiawurzel) został objęty przez Deutsches Arzneibuch z 1999 r. (nie mniej niż 1% alkaloidów w surowcu). Alkaloidy obecne w Rauvolfia podzielono na 3 grupy: typu serpentyny, typu ajmaliny i typu rezerpiny.