Mak polny

[Mariusz]

Flos Rhoeados – kwiat maku polnego jako sedativum, mucilaginosum, protectivum, antibechicum et expectorans

W Pharmacopoea Helvetica III (z1893 r.),  IV z 1907 r., czy nawet V (1941 r.) znaleźć można opis Flos Rhoeados (Klatschrose; fr. Fleur de conquelicot; ital. Fiore di rosolaccio), który pochodzi z Papaver rhoeas Linne, z rodziny makowatych – Papaveraceae. Mak polny jest pospolity w Polsce, na łąkach, w zasiewach zbóż, na ugorach, nieużytkach. Kwiaty najlepiej zbierać zanim zawiąże się maleńka makówka. Płatki maku w czasie zbioru składać do koszyków, potem suszyć w przewiewnym i ciemnym miejscu. Kwiaty są purpurowoczerwone, płatki w nasadzie z czarną plamą. Płatki zachodzą na siebie brzegami. Kwitnie od maja do lipca.

Mak polny, Swarzędz, maj 2008 r.

W płatkach maku polnego znajdują się śluzy, kwas mekonowy, barwnik antocyjanowy (mekocyjanina) i alkaloid rhoeadin = readyna (=porfiroksyna = papawerrubina). Jak podaje dr G. Frerichs, G. Arends i Dr Zörnig (1938 r.) płatki maku polnego nie zawierają alkaloidów opium. Wyciągi z płatków maku polnego nie działają narkotycznie. Narkotyczne właściwości posiadają natomiast makówki, ziele i sok mleczny z maku polnego (a także innych gatunków maku, szczególnie mak lekarski – Papaver somniferum L.).

Mekocyjanina zawiera w budowie cyjanidynę. Readyna C₂₁H₂₁NO₆ to 8-beta-Methoxy-16-methyl-2,3:10,11-bis(methylenebis(oxy))-rheadan, alkaloid o działaniu uspokajającym, przeciwkaszlowym i rozkurczowym.

Readyna

Podobne właściwości lecznicze i skład wykazuje mak wątpliwy – Papaver dubium L. o kwiatach brudnoczerwonych; płatki nie zachodzą na siebie brzegami.

Właściwości lecznicze: powlekające skórę i błony śluzowe, zmiękczające, osłaniające, wyraźnie przeciwzapalne; przeciwkaszlowe, uspokajające.

Wskazania: chrypka, kaszel, zapalenie oskrzeli i krtani, stan zapalny gardła; podrażnienie przewodu pokarmowego, nieżyt żołądka i jelit; stany zapalne i oparzenia skóry (okłady, przemywanie), stany zapalne powiek, spojówek i gałki ocznej; zmęczenie i podrażnienie oczu; worki pod oczami (okłady 30-40 minutowe 1-2 razy dziennie); stany zapalne narządów płciowych; nadmierne wysuszenie skóry, złuszczanie naskórka, uszkodzenie skóry lekami (przemywanie, okłady); rumień zapalny i trądzikowy (okłady, przemywanie). Stany zdenerwowania i bezsenności (także u dzieci).

Napar z płatków maku warto stabilizować dodatkiem niewielkiej ilości witaminy C, kwasem bursztynowym, cytrynowym lub migdałowym (szczypta na filiżankę lub szklankę naparu, zależnie od potrzeby i oczekiwanej siły zakwaszania). Szczególnie w kosmetyce są cenne napar z płatków maku z dodatkiem tych kwasów, przez co zyskuje on dodatkowe właściwości przeciwplamicze, rozjaśniające i zakwaszające. 200-400 mg witaminy C (kwasu askorbinowego) dodane na 1 filiżankę naparu z płatków róży polecam w likwidowaniu i łagodzeniu worków i cieni po oczami oraz do rozjaśniania plam wokół oczu. Dodatkowo do takiego naparu można dodać kwas galusowy (0,5 g/100 ml) o szczególnie silnych właściwościach przeciwzapalnych, antyrodnikowych, antyoksydacyjnych i rozjaśniających oraz lekko ściągających.

W dawnej medycynie stosowano napar z płatków (1 łyżka płatków na 1 filiżankę wrzątku; parzyć 20 minut, przecedzić, dodać miód lub sok malinowy; pić 4-6 filiżanek naparu dziennie; można podawać dzieciom), wyciąg płynny z płatków – Extractum Papaveris rhoeados fluidum na etanolu 30% i syrop z płatków maku polnego – Sirupus Rhoeados. W celu sporządzenia syropu 50 części wysuszonych i rozdrobnionych płatków maku wytrawiano z 1 częścią kwasku cytrynowego i z 500 częściami wody o temperaturze 35 stopni C. Następnie dodawano cukier (najczęściej 7 części uzyskanego wyciągu zagotowano z 13 częściami cukru, po czym mieszano z pozostałą częścią). Zażywać łyżkami kilka razy dziennie.

Papaver rhoeas – Klatschrose = Klapperrose oraz surowiec z niego Flores Rhoeados seu Papaveris rubri (s. erratici) został opisany przez dra Fr. Oesterlen’a (1861 r.). Nie trzeba jednak sięgać do tak starych dzieł, również prof. R. Hänsel i prof. O. Sticher (2007 r.) omówili mak polny jako źródło antocyjanów.

Prof. J. Muszyński (1946 r., 1957 r.)  opisał kwiat maku polnego jako lek śluzowo-antocyjanowy, stosowany przy chrypce, zaflegmieniu płuc, zwłaszcza w pediatrii. Zdaniem prof. Muszyńskiego kwiaty maku polnego nie zawierają morfiny i mogą być podawane nawet niemowlętom.

Surowiec nie został pominięty również przez dra W. Roeske (1955 r.), który powołując się na Leclerca zaleca płatki kwiatowe maku polnego jako środek nasenny dla dzieci. Jest to dobry lek powlekający i łagodnie wykrztuśny. Przy dawkowaniu podał Infusum Flor. Rhoeados 10%, “szklankę wypić porcjami w ciągu dnia”.

Zgodnie z monografią nr 85 z 5 V 1988 r. wydaną przez Komisję E, surowcem jest kwiat maku polnego, złożony z wysuszonych płatków korony Papaver rhoeas Linne. Zakres stosowania: schorzenia i dolegliwości w obrębie dróg oddechowych, zaburzenia snu, jak również jako środek uspokajający i kojący ból. Skuteczność w wymienionych zakresach stosowania nie jest udokumentowana. Ocena: wobec braku udokumentowania skuteczności działania w wymienionych zakresach nie można surowca zalecać do stosowania leczniczego. Nie ma żadnych zastrzeżeń do stosowania surowca jako środka pomocniczego w mieszankach ziołowych