Męczennica lekarska

[Mariusz]

Arctostapylos uva ursi – mącznica lekarska niedźwiedzie uszko (grono)

 Liść mącznicy lekarskiej – Folium Uvae ursi (niedźwiedzie uszko, chrościna, niedźwiedzina, niedźwiedzie grono) zbierane jest z gatunku Arctostaphylos uva-ursi (Linné) Sprengler (Arbutus uva ursi Linné), z rodziny wrzosowatych – Ericaceae. Dawna nazwa łacińska mącznicy to Arbutus uva ursi L. Wg FP VI surowiec powinien zawierać nie mniej niż 8% pochodnych hydrochinonu, w przeliczeniu na arbutynę.

Mącznica obok wilżyny, połonicznika, ortosyfonu, wilżyny, rdestów, liści borówki, stanowi jedno z najważniejszych i efektywniejszych ziół stosowanych w zakażeniach układu moczowego. Liście tej krzewinki zbiera się od maja do lipca. Smak liści jest gorzkawo-cierpki.

Liść mącznicy zawiera 6-12% arbutyny, galoiloarbutynę, metyloarbutynę, kwas galusowy 6%, garbniki do 20%, flawonoidy 1,2-1,5% (kwercetyna, mirycetyna, kemferol, hiperozyd), triterpeny (kwas ursolowy 0,75%, uvaol), kwas syryngowy, p-kumarowy, elagowy i chinowy.

Wskazaniami do stosowania przetworów z mącznicy są: zakażenia i stan zapalny nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej, infekcje i nieżyt przewodu pokarmowego. W dawnej medycynie był podawany osobom cierpiącym na hemoroidy, rzeżączkę, neuralgie, białe upławy, polucje i mimowolne moczenie (Hecker 1814 r., Oesterlen 1861 r., Czarnowski 1905 r.). Niedźwiedzie grono zostało ujęte w Pharmacopoeia Regni Poloniae (1817 r.). Dr Czarnowski na początku XX wieku napisał: „Działanie rozpuszczające, wzmacniające, łagodnie pobudzające, moczopędne; wspiera zamianę materyj (…). W lecznictwie: z liści, w małych dawkach (…) herbata lub proszek: od zadawnionej rzeżaczki, także zewnętrznie do przepłukiwania cewki moczowej, w cierpieniach moczowodów, szczególnie przy kamieniu, w upustach nasienia (polucjach). 

Mącznica zwiększa wydalanie moczanów z ustroju.

Zgodnie z FP VI dawka Uvae Ursi Folium jednorazowa wynosi 1-2 g, dobowa 1-2 g, w odwarach. Efektywne są jednak dawki wyższe. Dr M.T. Schnirer (1927 r.) zaleca picie odwaru sporządzonego z 5-15 g na 100 ml wody; gotowanie odwaru nie powinno trwać dłużej niż 10 minut. Uzyskany wyciąg należy wypić w ciągu dnia małymi porcjami. Dr E. Müller (1923 r.) przy zapaleniu pęcherza moczowego poleca herbatę sporządzoną z 1 łyżki stołowej liści mącznicy na 2 filiżanki wody; sporządzony odwar należy wypić małymi porcjami w ciągu dnia. Wg dr R. Franck’a odwar należy sporządzić biorąc 15-30 g surowca na 100 ml wody i uzyskany wyciąg wypić w ciągu dnia. Współcześnie wiemy, że w moczu alkalicznym (zasadowym) glikozydy fenolowe (arbutynowe) ziół ulegają rozpadowi do odkażającego hydrochinonu. Dla zapewnienia tego procesu poleca się równoczesne picie sody oczyszczonej (1 łyżeczka na szklankę wody) podczas przyjmowania ziół arbutynowych