Obrzan – Macleaya w praktycznej fitoterapii

[kamilos]

Rodzaj Macleaya – obrzan należy do rodziny makowatych – Papaveraceae i obejmuje 4 gatunki. Najbardziej znane są dwa: obrzan sercowaty – Macleaya cordata (Willdenow) Robert Brown i obrzan drobnoowockowy – Macleaya microcarpa Fedde. Obrzany pochodzą z Japonii i Chin, jednakże są uprawiane do celów ozdobnych na wszystkich kontynentach. W polskich szkółkach ogrodniczych bez problemu można nabyć sadzonki. Dorastają do około 2 m wysokości.  Liście są sinawe lub zielonawo-niebieskie, z nalotem, sercowate u nasady, wcinane, o 7-9 łatkach. Kwiaty zebrane w wiechy, rurkowe, bezpłatkowe. Kwiaty u Macleaya microcarpa są żółtawe lub różowe, natomiast u Macleaya cordata – białe. Lubią stanowiska słoneczne, wilgotne i żyzne, choć są w stanie rosnąć na glebach słabych. Wrażliwe na mroźne wiatry, szczególnie wiosną. Duże rośliny bez problemu znoszą polskie zimy. Oba gatunki rosnące blisko siebie krzyżują się.

 

Obrzan jesienią 

W niektórych układach systematycznych rodzaj Maleaya jest włączona do rodzaju Bocconia, który liczy 11 gatunków pochodzących z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. Bokkonie są bardzo podobne morfologicznie do Macleaya. W związku z tym istnieją nazwy botaniczne synonimowe dla obu gatunków: Bocconia cordata Wildenow Dla Macleaya cordata) i Bocconia microcarpa Maximowicz (dla Macleaya microcarpa).

Nazwa rodzaju Macleaya pochodzi od nazwiska szkockiego przyrodnika Aleksandra Macleaya (McLeay) (1767-1848), który prowadziła badania nad owadami i roślinami w Australii.

Obrzany zawierają rury mleczne, stąd przy skaleczeniu wydzielają żółty lub pomarańczowy sok.

Oba gatunki są lecznicze. Znalazły również zastosowanie w dodatkach paszowych jako stymulatory wzrostu, hamujące dekarboksylację aminokwasów w jelicie grubym, dzięki czemu zwiększają odzyskiwanie aminokwasów z paszy. Przez hamowanie aktywności bakterii i grzybów oraz blokowanie dakarboksylaz drobnoustrojów zmniejszają wytwarzanie amin biogennych i szkodliwych gazów kałowych (kadaweryna, skatol, putrescyna, indol, metan, siarkowodór i in.). W związku z tym poprawia się też stan powietrza w pomieszczeniach inwentarskich. Poprawiają strawność i wchłanialność aminokwasów z paszy. Podobne zastosowanie wyciągi z obrzanu mają w medycynie sportowej. Wiele lat temu dla firmy Megabol opracowałem preparaty poprawiające bilans aminokwasowy u sportowców, właśnie przez hamowanie utraty aminokwasów wskutek nadmiernej działalności mikroorganizmów jelitowych. Sportowcy, którzy spożywają koncentraty białkowe i aminokwasy nie wykorzystują ich w dużej mierze z powodu słabej przyswajalności i nadmiernej żerności bakterii. Ważne jest wówczas pobudzenie czynności sekrecyjno-absorpcyjnych układu pokarmowego i jednoczesne zahamowanie nadmiernych procesów fermentacyjnych i gnilnych w jelicie grubym. Gazy kałowe przy diecie wysokobiałkowej stają się niezmiernie szkodliwe dla nerek, wątroby, mózgu i mięśni szkieletowych. Powodują szybkie zmęczenie mięśni podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Obciążają również bardzo wątrobę. Wówczas pomocne okazują się preparaty oparte na naturalnych inhibitorach dekarboksylacji aminokwasów, działających w jelicie grubym. Do takich należą między innymi saponiny oraz alkaloidy, np. zawarte w Chelidonium majus L., Macleaya cordata L., Eschscholzia californica Cham., Hydrastis canadensis L., Yucca filamentosa L., czy Agave americana L. Substancje te ograniczając powstawanie amin biogennych i siarkowodoru zapobiegają nieprzyjemnemu zapachowi z jamy gębowej i kału, co również zostało wykorzystane w weterynarii, np. preparaty saponinowe dla koni, czy psów.

 

Surowcem farmaceutycznym jest ziele lub sam liść obrzanu – Herba et Folium Macleayae, które zbieramy przed lub w czasie kwitnienia. Również nasiona Macleaya mogą być źródłem cennego oleju, bogatego w kwas linolowy (ok. 70%), kwas oleinowy (ok. 15%), palmitynowy (ok. 6%) i stearynowy (ok. 2%). Ziele lub liście można suszyć w normalnej temperaturze, w przewiewnym miejscu. Cenny jest także świeży surowiec, z którego polecam Freshtinktur Macleayae (1:10 na alkoholu 70%).

W medycynie ludowej krajów azjatyckich obrzan jest stosowany jako środek wątrobowy, przeciwzapalny i przeciwbólowy, ponadto w leczeniu zakażonych ran.

Zawartość alkaloidów w zielu obu gatunków wynosi około 3%, przy czym moje badania wykazały, że w Polsce uprawiane Macleaya cordata i Macleaya microcarpa zawierały niestety około 0,6-0,75% alkaloidów jesienią i około 0,9% alkaloidów latem, przed kwitnieniem. Należy jednak podkreślić, że ta zawartość alkaloidów surowcu krajowym jest wystarczająca do celów leczniczych.

Wśród alkaloidów Macleaya wymienic należy dihydrosangwinarynę, dihydrochelerytrynę, protopinę, alfa-alokryptopinę, bokonarborynę A i B, chelidimerynę, kryptopinę, sangwidimerynę, norsangwinarynę, homochelidoninę, berberynę i koptyzynę. Macleaya może być alternatywą dla glistnika jaskółcze ziele Chlidonium majus L. zawiera bowiem homochelidonię, chelirubinę, chelidimerynę, kryptopinę, berberynę, koptyzynę, chelilutynę, protopinę, chelerytrynę, czy sangwinarynę. Obrzan jest bogaty w fenolokwasy: kwas galusowy, gentyzynowy, para-kumarowy, 3-hydroksybenzoesowy, protokatechowy, kawowy, ferulowy i synapinowy.

Wyciągi z obrzanów działają antybakteryjnie i przeciwwirusowo, podobnie jak preparaty glistnikowe. Wywierają również wpływ przeciwnowotworowy (np. rak prostaty, jelita grubego, gruczolakorak płuc). Napar i nalewka z ziela obrzanu wzmagają wydzielanie żółci, znoszą kolki i rozluźniają mięsnie poprzecznie prążkowane. Typowe spasmolyticum i myorelaxanthium. Obrzan ma też działanie hipotensyjne.

Wyciągi z obrzanu hamują wzrost Staphylococcus aureus opornego na metycylinę, Escherichia coli i Pseudomonas aeruginosa. Wykazują aktywność przeciwpasożytniczą, podobnie jak glistnik, gorzknik, maczek kalifornijski, czy krwica kanadyjska, głównie pierwotniakobójcze, np. wobec Plasmodium, Leishmania, Trypanosoma, Trichomonas i ameb (Amoeba). Nalewka z obrzanu to dobre analgeticum. Znosi nerwobóle, bóle naczyniowe i bóle mięśniowe. Napar, odwar i nalewka hamują stany zapalne i alergiczne. Maści i żele zawierające wyciąg z obrzanu, podobnie jak z glistnika można użyć w leczeniu urazów skóry, mięśni, chrząstek, ścięgien i stawów.

Alkaloidy i białka zawarte w obrzanie i glistniku działają hamująco na rewertazę (odwrotną transkryptazę), stąd prawdopodobnie wynika wpływ wirusostatyczny wobec HIV i koronawirusów. Zresztą podobne surowce zalecano od dawna przy nowotworach wywołanych przez wirusy, przy opryszczce, wirusach brodawczaka, wirusowego zapalenia wątroby, czy grypy. Obecne badania potwierdzają te zalecenia i próbują wyjaśnić mechanizm działania. Alkaloidy, glikoproteiny i białka zawarte w roślinach alkaloidowych reagują ze swoistymi enzymami i białkami strukturalnymi wirusów. Z kolei u grzybów i bakterii często zakłócają aparat transkrypcyjny, translacyjny i działanie pomp błonowych.

 

Macleaya microcarpa

 

 

Preparaty i dawkowanie

Napar – Infusum Macleayae: 1-1,5 g surowca suchego zalać 120 ml wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 20 minut. 100 ml 3 razy dziennie.

Nalewka – Tinctura Macleayae: 100 g surowca świeżego lub suchego zalać 1000 ml alkoholu 70%, macerować przynajmniej 2 tygodnie. Zażywać 1-3 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody.

Maść/żel/pulpa z Macleaya w oleju lnianym lub konopnym, zawierające 10-15% świeżej papki z ziela/liści obrzanu, stabilizowanej etanolem 70%: miejsca kontuzjowane, rany, miejsca bolące smarować 2-3 razy dziennie, ponadto w opatrunkach.

Zmiany chorobowe na skórze smarować świeżym pomarańczowym sokiem z rośliny, podobnie jak glistnikiem.

Wskazania: kolka żółciowa, jelitowa, nerkowa, nadciśnienie, kamica żółciowa, kamica moczowa, kaszel, astma oskrzelowa, spastyczności mięśni szkieletowych, zaburzenia trawienne, niestrawność, bóle brzucha, nerwobóle, bóle mięśni infekcje wirusowe i bakteryjne, choroby alergiczne, stany zapalne i obrzęk gruczołu krokowego, zaburzenia w oddawaniu moczu u kobiet i mężczyzn, bóle miesiączkowe, nerwice wegetatywne, nadpobudliwość psychoruchowa, bóle odbytu podczas defekacji.

Zewnętrznie: rany, infekcje skórne, urazy (kontuzje), do płukania jamy ustnej przy zapaleniu dziąseł, dopochwowo (globulki zawierające 500 mg wyciągu gęstego) przy infekcjach grzybiczych, bakteryjnych, wirusowych i pierwotniakowych (rzęsistek), doodbytniczo (czopki zawierające 0,5 g wyciągu gęstego, wlewki) przy chorobie hemoroidowej, nowotworach, zapaleniu gruczołu krokowego, infekcjach grzybiczych i bakteryjnych. Atopowe zapalenie skóry – lekkie kremy i żele 5%.

Dłuższe niż 3 tygodnie stosowanie preparatów Macleaya może podnieść poziom enzymów wątrobowych (transaminaz).

Obrzanu nie stosować w czasie ciąży. Wzmaga działanie papaweryny, drotaweryny, skopolaminy, kodeiny i morfiny.

Nasila działanie przeciwbólowe fenazonu, propyfenazonu, metamizolu, salicylanów, ibuprofenu i indometacyny.

Obrzan wzmaga niepożądane działanie indometacyny na układ nerwowy (zawroty głowy, zaburzenia percepcji).

Obrzan może nasilać działanie hepatotoksyczne paracetamolu.

Może zwiększać wrażliwość komórek nowotworowych na radioterapię przy jednoczesnej protekcji komórek zdrowych.

 

Alkaloidy Macleaya. Źródło: Qifang Lei, Haibo Liu , Yong Peng and Peigen Xiao; Lei et al. Chin Med (2015) 10:37

żródło: https://rozanski.li/5301/obrzan-macleaya-w-praktycznej-fitoterapii/
zdjęcia: grafika google

 

 

 

 

Edited October 19, 2022 by kamilos