Borówka czarna – Vaccinum myrtillus L. w fitoterapii

[kamilos]

Owoc i liść borówki – Fructus et Folium Myrtylli (Heidelbeeren, Heidelbeerblätter) pozyskiwane są z gatunku borówka czernica /ang. Bilberry/ – Vaccinum myrtillus L. (niem. Heidelbeere), z rodziny wrzosowatych – Ericaceae. Od XIX wieku przypisywane są borówce właściwości obniżania poziomu cukru we krwi oraz zmniejszania wydalania cukru wraz z moczem (likwidowania cukromoczu).

Borówka czarna występuje w naszym kraju w lasach nizinnych i górskich. Jest krzewinką dorastającą do 60 cm wys. Wydaje jagody barwy czarnej, z niebieskawym nalotem. Pokrewna borówka brusznica – Vaccinum vitis-idaea L. ma owoce czerwone.

Liść borówki jest bogaty w garbniki (ok. 15-20%), flawonoidy, triterpeny (kwas ursolowy, beta-amyryna, kwas oleanolowy), glikozydy fenolowe (arbutyna), kwas chinowy i biopierwiastki (chrom – 9 ppm, mangan, magnez, potas). W owocach znajdują się antocyjanidyny (3%): procyjanidyna B1, B2, B3, B4; glikozyd fenolowy pochodny kwasu galusowego – myrtylina i neomyrtylina. Wśród flawonoidów zidentyfikowano kwercytrynę, izokwercytrynę, astragalinę, hiperozyd, związki flawanu z katechina i epikatechiną. Kwasy fenolowe są reprezentowane przez kwas kawowy, chlorogenowy, p-kumarowy, o-kumarowy, m-kumarowy, gallowy, ferulowy, syringowy, protokatechowy, wanilinowy, p-hydroksybenzoesowy. W owocach stwierdzono obecność alkaloidów chinolizydynowych (myrtin, epimyrtin) i pterostylbenów. W liściach i owocach jest również hydrochinon i jego glikozyd – arbutyna. Zarówno liście, jak i owoce borówki zwiększają diurezę i działają ściągająco, przeciwbiegunkowo i przeciwzapalnie. Zwrócono również uwagę na venoprotekcyjne właściwości antocyjanozydów borówki. Flawonoidy i antocyjanozydy poprawiają krążenie w naczyniach włosowatych oka, zapobiegają degeneracji ścian naczyń, działają antyagregacyjnie i przeciwzawałowo. Hamują zmiany miażdżycowe w naczyniach. Wyciągi z owoców obniżają poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi. Właściwości te skłoniły wiele firm do opracowania leków i suplementów zawierających ekstrakt z borówki standaryzowany na zawartość procyjanidyn. Polecane są osobom cierpiącym na choroby siatkówki (retinopatie), naczyniówki, miażdżycę, cukrzycę, chorobę wieńcową, oraz przy zaburzeniach krążenia obwodowego.

W XX wieku wyizolowano z liści borówki pochodną kwasu galusowego – myrtylinę i neomyrtylinę. Właśnie tym związkom przypisywane jest działanie hipoglikemiczne (przeciwcukrzycowe). Określano je nawet mianem „insuliny roślinnej”. Eksperymentalnie, za pomocą wyciągu z liści borówki, utrzymywano prawidłowy poziom cukru u psów, którym usunięto fragment trzustki wytwarzający insulinę. Późniejsze badania wykazały również znaczną zawartość chromu w liściach borówki, który cechuje się dobrą biodostępnością i ma również właściwości przeciwcukrzycowe.

Owoce czernicy bogate w garbniki (ok. 7%), glikozyd myrtylinę i wakcyninę mają właściwości czerwiogubne (przeciwko owsikom Oxyuris). Kuracje antypasożytnicze polegają na odstawieniu wszelkich pokarmów na 3 dni i podawaniu przez 3 dni jedynie owoców suchych (kompoty, napary) lub świeżych borówki czernicy. Oczywiście pacjent powinien sporo pić płynów, a w razie wystąpienia zaparcia – zastosować solne lub ziołowe środki przeczyszczające.

Najprostszym przetworem galenowym z owoców borówki jest odwar 5%, który można pić codziennie w ilości 200 ml. Z liści również sporządzany jest odwar, lecz nie nadaje się on do długotrwałego stosowania, bowiem może wywołać zaparcie. W przypadku nieżytu przewodu pokarmowego (biegunka, stan zapalny) odwar z liści borówki najlepiej zażywać co 2-3 godziny małymi porcjami (po 100 ml). Jest to bardzo skuteczny środek przeciwbiegunkowy. Z owoców przygotowywane są nalewki lecznicze. Napar z liści borówki – Infusum Fol. Myrtilli 5-10% – w ciągu dnia wypić 1-2 szklanki naparu małymi porcjami. Wyciąg suchy z liści czernicy – Extractum Myrtilli siccum 100 mg 3 razy dziennie.

Owoc borówki czernicy – Fructus Myrtilli jest w Farmakopei Polskiej II, III (popiołu nie więcej niż 5%, wilgoci nie więcej niż 20%) i IV. Fructus Myrtilli (Heidelbeere, Myrtille, Bacca di mirtillo) jest w Pharmacopoea Helvetica VI (popiołu nie więcej niż 4,5%; strata podczas suszenia 105 stopni C– najwyżej 14%). Myrtilli Fructus zostało objęte przez Pharmakopeę Europejską 5 (garbników przynajmniej 1%, antocyjanów przynajmniej 0,3%).

Komisja E wydała monografię Myrtilli Folium (nr 76 z 23 IV 1987 r.) i monografię Myrtilli Fructus nr 76 z 23 IV 1987 r. (sprostowanie BAnz. nr 50 z 13 III 1990 r.).

Komisja E wydała negatywną opinię na temat stosowania liści czernicy powołując się na badania na zwierzętach, którym podawano 1,5 g liści na kg masy ciała.  W dawkach tak wysokich występowały u zwierząt stany pobudzenia, zaburzenia tętna, charłactwo, anemia, żółtaczka. Oczywiście absurdalne jest, aby sugerować się taki dawkami przy wydawaniu opinii. Człowiek ważący ok. 70 kg musiałby spożyć ponad 10 dag liści borówki, przyjmować je długotrwale, aby wystąpiły objawy zatrucia. Tymczasem dawka dzienna liści do sporządzenia przetworów, stosowana w fitoterapii praktycznej nie przekracza 40 g (biorąc pod uwagę różnych autorów, w tym stosujących dawki wysokie). Ponadto Komisja E nie uznała wyników badań z I połowy XX wieku (np. Allen’a, Eppinger’a, oraz Chaleckiego i Kisjelewa) nad właściwościami farmakologicznymi wyciągów z liści czernicy. Uznała więc dotychczasowe zalecenia za mało wiarygodne.

W przypadku owoców czernicy – Fructus Myrtilli – Komisja E uznała stosowanie w zakresie leczenia biegunek i stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej oraz gardła. Dawki doustne przyjęła na poziomie 20-60 g/dobę. Do stosowania miejscowego: odwar 10%.

żródło: https://rozanski.li/1879/owoc-borwki-czernicy-fructus-myrtilli-raz-jeszcze/

zdjęcia: grafika google

 

Edited October 19, 2022 by kamilos